نیستاگموس (لرزش چشم ها)   

نيستاگموس چيست؟

نيستاگموس حركت ناگهاني غير ارادي و ریتمیک چشم ها ست که داراي يک فاز رفت و يک فاز برگشت است. اين حرکات ممکن است افقي، عمودي يا چرخشي باشند. نيستاگموس معمولاً دو چشم را گرفتار مي كند وغالباً با نگاه به سمت ويژه اي تشديد پيدا مي كند . 

انواع شایع نيستاگموس

نیستاگموس را می توان به دو نوع حسی و حرکتی تقسیم کرد. به نظر مي رسد ”نيستاگموس حركتي“ از سنين 6 هفتگي تا سه ماهگي شروع مي شود. اعضاء ديگر خانواده ممكن است دچار حركات چشمي غير طبيعي مشابهي نيز باشند, حركت معمولاً افقي است. غالباً نگاه كردن بسيار نزديك به اشياء‌يا ديدن در جهت هاي غير عادي از شدت نيستاگموس مي كاهد و بينايي را بهبود مي بخشد. خوشبختانه حركت چشم هاي بيماران باعث ديدن متحرك اشيا نمي‌شود. با دور شدن اشياء بينايي ممكن است كاهش يابد اما با نزديكي آنها بينايي تقريباً طبيعي است. معمولاً هيچ گونه محدوديتي در پتانسيل يادگيري افراد مبتلا به نيستاگموس حركتي, وجود ندارد. ”نيستاگموس حسي“با بينايي كاهش يافته به هر دليلي همراه است. نيستاگموس حسي معمولاً در سن 6 تا 8 هفتگي شروع مي شود. چشم ها متحرك به نظر مي رسند و حركت آنها گاه تند و گاه كند است. در اغلب موارد چشم ها به طرف بالا مي چرخند و پلك ها نيز ممكن است تكان بخورند. گاهي علت كاهش بینایی (مثلا در نوزادان متولد شده با كاتاراكت یا آب مرواريد) قابل درمان است. مسائل ديگري كه به ”نيستاگموس حسي“‌منجر مي شوند (مثل بیماریهای عصب چشم یا شبکیه) ممكن است قابل درمان نباشند. با اين حال شناخت علت زمينه اي براي پيش بيني وضعيت كودك در آينده از اهميت ويژه اي برخوردار 

ارزش نیستاگموس

پرسش این است که این حرکات چشمی چه سودی دارند؟ بطور ساده می‌توان گفت که با کمک سازوکارهای پیچیده‌ای که در رابطه تنگاتنگ دستگاه تعادلی و مغز و بینایی وجود دارد، انسان قادر است تصویر شیء را که می‌خواهد ببیند، بر روی لکه زرد شبکیه نگه دارد تا حداکثر بینایی حاصل شود و حرکات شیء یا حرکات بدن و سر تغییری در تصویر ایجاد نکند زیرا اگر حرکتی در سر انسان رخ دهد و سازوکارهای جبرانی نتوانند با ایجاد حرکات اصلاحیِ چشم، تصویر را بر روی شبکیه نگهدارند، فرد دید واضحی از شیء مورد نظر نخواهد داشت.

برای ساده تر شدن مطلب می‌توان مثالهای زیر را مطرح نمود:

اگر حرکات پرسوئیتی (حرکات تعقیبی آهسته) چشم هاوجود نداشتند نمی‌توانستیم تصویر کاملاً واضحی از یک شیء در حال حرکت بطور مداوم داشته باشیم.

اگر حرکات نیستاگموسی وجود نداشتند، درون قطار قادر نبودیم محیط بیرون را لحظه به لحظه تماشا کنیم و تصاویر مانند یک نوار فیلم مبهم و تار از معرض دید ما رد می‌شدند. در مثال حاضر، تصویر اشیاء بیرون را با یک حرکت آرام در خلاف جهت حرکت قطار دنبال می‌کنیم و پس از آنکه شیء از حوزه دید ما خارج شد، با یک حرکت ساکادی (حرکات سریع چشم) چشم ها به نقطه اولیه برگردانده می‌شود.

علل نيستاگموس

در بيشتر افرادی که نيستاگموس دارند، اين مشکل مادرزادي است (که می تواند حسي يا حرکتي باشد). نيستاگموس حسي بر روي يک بيماري زمينه­اي چشم (با کاهش شديد بينايي از ابتداي تولد) ايجاد مي شود. از جمله اين بيماري ها مي توان کاتاراکت (آب مروارید) وگلوکوم مادرزادي، آلبينسيم، اختلالات مادرزادي شبکيه و عصب بينايي را نام برد.در نيستاگموس حرکتي اختلال چشمي ديگري وجود ندارد و اين بيماران از قدرت بينايي خوبي برخوردار هستند.

به ندرت نيستاگموس در اثر تومورهاي مغزي يا اختلالات عصبي شديد رخ مي دهد. نیستاگموس ممکن است به صورت ارثی و بدون همراهی با بیماری دیگری باشد.

نيستاگموس می تواند ناشی از مصرف دارو باشند. اين نوع نيستاگموس به ندرت با دوبيني همراه است و غالباً ديد اطراف را با مشكل مواجه مي سازد. علل ديگر شامل نوشيدن بیش از حد الكل يا استفاده از داروهاي كنترل بيماري است. غالباً اين گونه نيستاگموس با قطع مصرف دارو بهبود مي يابد. برخي از افراد مي توانند ” نيستاگموس ارادي“‌ايجاد كنند همان طوري كه مي توانند گوش هاي خود را تكان دهند. حركت هاي افقي,‌سريع و خوب را مي توان ايجاد كرد و براي مدت كوتاهي آنها را ادامه داد. غالباً اين گونه نيستاگموس براي جلب توجه به كار گرفته مي شود. نيستاگموس ناشي از بيماري كمتر ديده ميشود. غالباً با نشانه ها و علائم نورولوژيكي همراه است كه شدت بيماري را نشان مي دهند.

علائم نیستاگموس

علامت اصلي همان حرکات ريتميک است که در اغلب موارد با چشم غير مسلح نيز قابل تشخيص است. در برخي بيماران وجود وضعيت غيرطبيعي جبراني سر براي قرار گرفتن در وضعيتي است که کمترين ميزان نيستاگموس وجود دارد. در برخي از بيماران ممکن است همزمان با نيستاگموس، انحراف چشم نيز وجود داشته باشد.

علاوه بر علايم فوق، در موارد حسي ساير علايم بيماري زمينه اي چشمي همچون افتادگي پلك ها، كاتاراكت (آب مرواريد) يا بیماری شبكيه يا عصب بينايي نيز قابل تشخيص هستند. در مواردي که شک به بيماري زمينه اي سيستم عصبي وجود دارد، بررسي هاي لازم در اين زمينه بايد انجام شده و کودک سريع تر به متخصص مغز و اعصاب معرفي شود.

تشخیص نیستاگموس

ارزيابي كامل توسط متخصص چشم و احتمالاً همکاری پزشكان با متخصصین سایر رشته ها بسيار حائز اهميت است. معمولاً مي توان علت را تشخيص داد. عوامل مهم تشخيص به سن شروع, سابقه خانوادگي,‌سلامتي عمومي بيمار يا استفاده از داروهاي ويژه بستگي دارد. چشم پزشك ممكن است نوع نيستاگموس,‌سرعت و جهت آن را بسنجد و مشكلات چشمي ديگر را همچون افتادگي پلك ها، كاتاراكت (آب مرواريد) يا بیماری شبكيه يا عصب بينايي جستجو كند. آزمايشات خوني يا گرفتن عكس هاي ويژه مي توانند در تشخيص علت مفيد باشند.

درمان نیستاگموس

گاهي با برطرف كردن علت زمینه ای مي توان نيستاگموس را درمان نمود. اگر چه نيستاگموس غالباً ماندگار است اما مي توان بينايي كاهش يافته را با استفاده از عينك و وسايل كمك كننده كاهش بينايي بهبود بخشيد. اگر چشم ها در جهت ويژه اي ثابت ترند، استفاده از عينك هاي منشوري يا جراحي عضلات چشمي ممكن است وضعيت سر را بهبود بخشيده و بينايي بهتري را ارائه دهند.

درمان جراحي نيستاگموس به چند منظور ممکن است انجام شود:

1- اصلاح وضعيت غير طبيعي سر

2- اصلاح انحراف چشم احتمالي همراه

3- کاهش شدت و دامنه نيستاگموس

انواع مختلف روش هاي جراحي براي اين منظور وجود دارد. بايد توجه داشت که هيچ کدام از روش­هاي فوق قادر به از بين بردن کامل نيستاگموس نيستند.