آمبلیوپی یا تنبلی چشم

 نوزاد ، هنگام تولد ديد خوبي ندارد . با رشد شير خوار ، قدرت ديد او بهتر ميشود.براي رشد و تکامل بينائي بايد تصاوير به صورت واضح وشفاف روي شبکيه چشم شير خوار بيفتد. چنانچه تصوير تشکيل شده در هر دو چشم يکسان نباشد(مثلاً در لوچی یا استرابیسم ،کاتاراکت (آب مرواريد)،کدورت قرنيه ،افتادگي پلک ،عيوب انکسار (نزديک بيني، دور بيني، و آستيگماتيسم) تکامل طبيعي بينائي انجام نشده و مسير بينائي تکامل طبيعي را طي نمي کند. عدم وضوح تصوير در چشم مشکل دار و بهتر بودن تصوير ايجاد شده در چشم سالم سبب مي شود تا مغز بين دو چشم، چشم سالم را براي ديدن انتخاب کند و در واقع مسير ارسال تصوير از چشم دچار مشکل، به سمت مغز را مسدود و يا اصطلاحاً ديد چشم دچار مشکل را "خاموش" کند. به اين حالت تنبلي چشم يا آمبليوپيا مي گويند.

در تنبلى چشم، تنها ديد مرکزى مبتلا مى‌شود و ديد محيطى سالم باقى مى‌ماند. اين عارضه احتمالاً از زمان تولد شروع مى‌شود و در حدود سن سه سالگى قابل کشف است. اين عارضه 2 تا 4 درصد جمعيت را مبتلا مى‌کند.  

علائم آمبلوپي

کودکي که چشم او در حال تنبل شدن است ، ممکن است شکايتي نداشته باشد و والدين او نيز از اين قضيه خبر نداشته باشند، و وقتي متوجه مسئله ميشوند که دير شده باشد. پس به ياد داشته باشيم چشم در حال تنبل شدن معمولا ظاهري طبيعي دارد، لذا معاينه چشم همه بچه ها ضروري است تا افراد در معرض تنبلي چشم را پيدا کنيم و پيشگيري لازم را انجام دهيم. ممکن است کودک از ضعف بينايي، خستگي چشم و يا سردرد شکايت داشته باشد و يا اينکه علايم بيماري هاي مسبب تنبلي چشم نظير انحراف چشم و کدورت هاي مسير بينايي مثل آب مرواريد و کدورت قرنيه منجر به تشخيص شوند.  

درمان آمبلوپي

راه هاي بينائي در مغز، در سال اول زندگي تکامل زيادي مي يابند، و تا سن 9 تا 10 سالگي تکامل و رشد اين راه هاي عصبي پايان مي پذيرد. چنانچه تنبلي چشم تا اين سن پيشگيري نشود، به کم بينائي دائمي و غير قابل علاج منجر خواهد شد.

روش های درمان تنبلی چشم عبارتند از:

1. تصحيح عيوب انکساري
2. بستن چشم خوب
3. penalization
4. درمان هاي نگهدارنده
5. راه هاي جديد

  تصحيح عيوب انکساري

در اغلب موارد تصحيح عيب انكساري شايد تنها اقدام لازم باشد وکودک پس از استفاده از عینک بینایی کامل پیدا کند.

بستن چشم خوب

در مورد چگونگي بستن چشم خوب، روشهاي بسيار متفاوتي پيشنهاد شده است. اولين راه بستن تمام وقت چشم خوب به مدت يك هفته به ازاي هر سال سن کودک مي باشد و اگر سه دوره اين درمان را تكرار كرديم و موثر نبود بدين معني است كه آمبليوپي به درمان مقاوم بوده و بايد يك بررسي مجدد جدي از نظر بيماريهاي عضوي و بررسي ديد رنگ انجام شود. در طول درمان با اين روش مثل افراد يك چشم توصيه مي شود حتما از عينك محافظ استفاده گردد. با توجه به اين مسئله كه بستن تمام وقت ممكن است باعث از بين رفتن ديد دو چشمي و فيوژن شود و شانس آمبليوپي در چشم مقابل وجود دارد. جديدا تمايل به بستن تمام وقت كمتر شده است و بستن به صورت چند ساعت در روز، بيشتر انجام مي شود. در روش پاره وقت قانون خاصي براي ساعات بستن چشم وجود نداشته و بر مبناي شدت آمبليوپي مدت بستن چشم از 12-2 ساعت در روز مي تواند متغير باشد. در مواردي كه پيگيري مكرر بيمار امكان پذير نمي باشد، اين راه بر بستن دائمي ارجح است زيرا خطر ايجاد آمبليوپي در چشم خوب را به حداقل مي رساند. 

Penalization

در اين روش سعي بر اين است كه چشم خوب نتواند اجسام دور و يا نزديك را به خوبي چشم آمبليوپ ببيند. اين روش مي تواند به سه فرم اپتيكال (با عينك)، فارماكولوژيك (دارويي) يا Banagerter filters (فيلتر نيمه شفاف) باشد. 

Optical Penalization

معمولا به صورت تجويز عينكي است كه ديد دور را در چشم خوب بدتر از چشم آمبليوپ كرده ولي ديد نزديك چشم خوب بهتر از چشم آمبليوپ باشد. اين راه از نظر زيبايي قابل قبول تر از بستن چشم بوده و حتي براي چند سال قابل استفاده است. Pharmacological Penalization:قابل قبول ترين راه در اين روش استفاده از قطره آتروپين يك درصد در چشم سالم به مقدار 7-2 بار در هفته مي باشد. موثر بودن قطره آتروپين حتي با مقدار 2 بار در هفته در مطالعات جديد ثابت شده است. در يك مطالعه براي درمان آمبليوپي متوسط (ديد100/20 – 40/20) كه در چند مركز تواما انجام شده است، كودكان 7-3 سال را انتخاب و گروه اول را با بستن چشم و گروه دوم را با آتروپين درمان كرده و بعد از 6 ماه نتيجه را مقايسه كرده اند، بستن چشم موجب بهبودي به ميزان 1/3 خط در ديد شده و آتروپين 9/2 خط ديد اين كودكان را بهبود بخشيده بود. براساس اين مطالعه تاثير آتروپين در درمان آمبليوپي خفيف يا متوسط مشابه بستن چشم است. به علت ارزانتر بودن و وقت گيري كمتر و كاهش خطر آمبليوپي در چشم خوب، اين روش يك راه مطرح در درمان آمبليوپي مي باشد. ضمنا در مواردي كه كودك همكاري لازم جهت بستن چشم را دارد،‌ آتروپين يك راه حل مناسب مي باشد. رعايت چند نكته در زمان درمان با آتروپين ضروري به نظر مي رسد: اول اينكه اگر آمبليوپي ناشي از استرابيسم باشد، درمان بايد باعث تغيير چشم قالب از چشم خوب به چشم آمبليوپ شود. در موارد غير استرابيسمي بررسي ديد نزديك مهم است و بايد ديد چشم آمبليوپ بهتر از چشم خوب (كه آتروپين دريافت كرده ) شود. اگر در عرض شش ماه از شروع درمان، بهبودي حاصل نشد، بررسي مجدد و احتمالا تغيير نوع درمان توصيه مي گردد. و آخرين نكته اين كه در مواردي كه ديد چشم آمبليوپ كمتر از 100/20 است، شايد اين درمان موثر نباشد و بستن چشم ارجح تر است.

Pharmacological Penalization: Bangerter Filters

فيلتر هاي نيمه شفاف هستند كه با Fogging (تيره كردن) چشم غالب سبب استفاده از چشم آمبليوپ مي شوند.

درمان هاي نگهدارنده

جهت نگهداري ديد كسب شده يا بهبود در چشم آمبليوپ تا بلوغ سيستم بينايي، مي توان از هر كدام از روش هاي فوق استفاده كرد. اهميت درمان نگهدارنده در اين است كه عود آمبليوپي بدون درمان نگهدارنده تا 50% مي رسد.

درمانهاي جديد

L-dopa/carbidopa-Sinemet: به صورت موقتي با افزايش پلاستيسيتي مغزي سبب بهبود پاسخ به آمبليوپ تراپي مي شود. بنابراين تحمل بيماران را بهتر كرده، ولي هيچ گونه اثر دائمي ناشي از دارو به تنهايي ثابت نشده است. در يك مطالعه جديد ديده شده كه كاربرد اين دارو به علت افزايش پلاسيتيسيتي مغزي، شانس ايجاد آمبليوپي در چشم خوب را افزايش مي دهد. بنابراين استفاده از آن بايد با احتياط بيشتري انجام شود. 

فیلم تنبلی چشم Amblyopia video